کسی فکرش را نمی‌کرد که یک روز به اشتراک گذاشتن تصاویر، بتواند دنیای انسانها را متحول کند. مدت زیادی از اولین باری که کوداک دستگاهی به عنوان دوربین را معرفی کرد، می‌گذرد. این موضوع یک نقطه شروع برای داستان به وجود آمدن عکس و صنعت عکاسی بود. اما بدون شک به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی به خصوص اینستاگرام، توانست جان تازه‌ای به این صنعت ببخشید و علاوه بر عکاسان حرفه‌ای، اینک مردم عادی نیز می‌توانند به صورت تفریحی عکاسی کنند و تصاویری که ثبت کرده‌اند را با دیگران به اشتراک بگذارند. سوال اینجاست که این برنامه پرطرفدار چه تاثیراتی را بر روی انسانها گذاشته است؟ فرهنگ اینستاگرام چیست و افرادی که از آن استفاده میکنند، باید چه نکاتی را رعایت کنند؟ نشان دادن یک زندگی بی‌نقص و به اصطلاح لاکچری، چه آسیب‌های روانی را در جامعه ایجاد می‌کند؟
فرهنگ اینستاگرام و تاثیراتش در طرز فکر افراد جامعه
با پیشرفت تکنولوژی و همه‌گیر شدن گوشی‌های هوشمند، دسترسی افراد به شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام افزایش پیدا کرده و بسیاری از مردم، بخشی از روز خود را صرف چک‌کردن حساب کاربری خودشان یا دوستا‌ن‌شان میکنند. کاربران اینستاگرام در جهان از ۱ میلیارد گذر کرده و روزانه صدها میلیون فیلم و عکس در این پلتفرم منتشر می‌گردد. همین موضوع باعث شده تا اینستاگرام تاثیرات بسیاری بر روی طرز فکر و رفتار ما داشته باشد.
اینستاگرام به یکی از باید‌های زندگی روزانه هر فرد به خصوص جوانان تبدیل شده است. موضوعی که اینستاگرام را از سایر شبکه‌های اجتماعی به نحوی متمایز می‌کند، نوع محتوایی است که در آن به انتشار درمی‌آید. فرهنگ اینستاگرام اینگونه جا افتاده است که هر شخصی که عکس‌های تجملاتی و پرزرق و برق‌تری منتشر کند، پس حتما زندگی فوق‌العاده‌ای دارد. این یک طرز تفکر است که به طور کلی توسط دنیای مجازی به ما منتقل می‌شود. به کمک همین تفکر، برخی از کسب و کارها و اینفلوئنسرهای اینستاگرام می‌توانند با تشویش ذهن مردم، کسب درآمد کنند.
تاثیرات اینستاگرام بر روی نحوه نگرش افراد جامعه به یکدیگر
فرهنگ اینستاگرام تا حدی ضعیف است که این شبکه اجتماعی را به یک تهدید برای کودکان و نوجوانان تهدید کرده است. چرا که این افراد در حال پیدا کردن موقعیت خود در خانواده و جامعه هستند و مشاهده تصاویر ایدهآل و بی نقص افراد در اینستاگرام می‌تواند بر روی تفکر آن‌ها تاثیر منفی داشته باشد. کار به اینجا ختم نمی‌شود و این شبکه اجتماعی به ظاهر بی‌خطر، مشکلات گسترده‌تری را نیز در افراد جامعه ایجاد می‌کند. فرهنگ اینستاگرام این گونه در ذهن‌ها شکل گرفته که شخصی که تعداد دنبال‌کننده بیشتری دارد و پست‌هایش لایک بیشتری دریافت می‌کند، از اعتبار اجتماعی بالاتری برخوردار بوده و نسبت به سایر افراد، شناخته‌شده‌تر است.
تحقیقات ثابت کرده که شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده در حال تغییر نگرش افراد به زندگی و دست‌کاری ارزش‌های اجتماعی هستند. در نتیجه این تغییرات، مشکلاتی از قبیل استرس، افسردگی، بی‌خوابی و ... نیز در افراد ایجاد می‌شود. فرهنگ اینستاگرام باعث شده تا تعریف انسانها از مفاهیمی مانند زیبایی، سلامت و تجمل تا حد بسیاری عوض شود.
تعریف اشتباه از مفهوم زیبایی در فرهنگ اینستاگرام
فرهنگ اینستاگرام بدون شک چیزی است که هر روز در حال تغییر است و افراد تاثیرگذار در این حوزه، می‌توانند بسته به شرایط، طرز تفکر نوینی را در ذهن کاربران خود ایجاد کنند. یکی از موضوعاتی که از فرهنگ اینستاگرام نشات گرفته شده، نگرش مردم به مفهوم زیبایی است. بسیاری از افراد ساعت‌ها برای انتخاب یک پست اینستاگرام وقت صرف‌می‌کنند و در کنار آن، از چندین ابزار مختلف برای بالا بردن جذابیت بصری عکس‌ها نیز استفاده میکنند تا در نهایت یک عکس بی نقص را در حساب کاربری خود منتشر کنند. دانشمندان معتقدند که فرهنگ اینستاگرام در حال نشان دادن یک نسخه بدون غلط از انسان‌هاست. حال اگر شخصی خود را در داخل چهارچوب‌هایی که اینستاگرام تعریف کرده است مشاهده نکند، اعتماد به نفسش را از دست داده و با مشکلات اجتماعی و روانی رو به رو می‌شود.
اینستاگرام محلی است که در آن افراد اتفاقات روزمره خود را با دیگران به اشتراک گذاشته و خاطرات‌شان را ثبت میکنند. فرهنگ اینستاگرام از ابتدا این بود که افراد را بیشتر به یکدیگر نزدیک کند. البته می‌توان گفت که این اتفاق تا حد زیادی رخ داده است. اما در کنار این هدف، شاهد هستیم که افراد در تلاشند تا زندگی خود را به طرز دیگری نشان داده و اعتبار خود را به صورت مجازی گسترش دهند.
فرهنگ اینستاگرام به اندازه‌ای بر روی ذهن کاربران تاثیر دارد که بسیاری از افراد، برای دستیابی به اهداف خود، ترجیح می‌دهند از شخصیت خودشان فاصله بگیرند و به آدم دیگری تبدیل شوند. همین طرز تفکر باعث شده تا افرادی در اینستاگرام تحت عنوان اینفلوئنسر شروع به فعالیت کنند و یک صنعت بسیار عظیم را حول محور تبلیغات و اسپانسرشیپ تشکیل دهند. البته منظور ما این نیست که تمامی افراد تاثیرگذار در اینستاگرام در حال انتشار فرهنگ غلط هستند. اما موضوع اینجاست که عده‌ای نیز در حوزه بازاریابی اینفلوئنسری وجود دارند که تلاش میکنند با نشان دادن محتوای کاربرپسند، آن‌ها را جذب حساب کاربری خود بکنند. در نتیجه این فرهنگ اینستاگرام، افراد معمولی جامعه هم تلاش میکنند تا با استفاده از روش‌های گوناگون، یک شخصیت مجازی متفاوت برای خود بسازند تا بتوانند اعتماد به نفس از دست رفته خود را بازیابند.
برقراری ارتباط و بیان احساسات در فرهنگ اینستاگرام
بیان احساسات نیز در فرهنگ اینستاگرام، موضوعی بود که از ابتدای شکل‌گیری این شبکه اجتماعی، نظر بسیاری از کارشناسان را به خود جذب کرده است. همه بر این موضوع واقفیم که بیان احساسات از طریق متن اندکی سخت‌تر از گفتار است. وقتی کاربر یک پست را می‌‌بیند، می‌تواند با لایک کردن آن پست، رضایت خود را اعلام کند. برخی از کاربران هم می‌توانند نظر خود را در قالب یک کامنت منتشر کنند. نکته اینجاست که برداشت انسانها از احساسات منفی و مثبتی که در قالب متن قرار گرفته‌اند، متفاوت خواهد بود. طبق تحقیقی که دانشمندان دانشگاه کانکتیکات (Connecticut) در سال ۲۰۱۷ انجام دادند، فرهنگ اینستاگرام می‌تواند تاثیرات مخربی در سلامت ذهنی انسانها داشته باشد. به عنوان مثال یک کاربر ساده با مشاهده عکس‌های تجملاتی و زیبای سلبریتی‌ها در فضا مجازی، آرام آرام شروع به مقایسه خودش با آن سلبریتی می‌کند. همین موضوع باعث ایجاد افسردگی و خشم در فرد می‌گردد.
روانشناس دیوید ریسمن می‌گوید:
«هر چقدر استفاده از تکنولوژی گسترده‌تر شود و افراد دسترسی راحت‌تری به اینستاگرام پیدا کنند، مردم یک جامعه بیشتر به سمت مقایسه خود با دیگران می‌روند. به عنوان افرادی که در یک اجتماع زندگی میکنند، ما روز به روز تاثیرات شبکه‌های اجتماعی بر زندگی‌هایمان را بیشتر حس می‌کنیم. به همین دلیل است که می‌توان گفت انسانها روز به روز آسیب پذیرتر می‌شوند و درصد ناراحتی و افسردگی آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.»
شخصیت مجازی در مقابل شخصیت واقعی
شاید شما هم با این موضوع موافق باشید که امروزه بخشی از زندگی ما، در گرو شخصیتی است که در دنیای مجازی از خود ساخته‌ایم. به عنوان مثال ما ممکن است افراد را به واسطه تعداد دنبال‌کنندگان صفحه اینستاگرام‌شان مورد قضاوت قرار دهیم. فرهنگ اینستاگرام مانند یک استراتژی دقیق تبلیغاتی عمل می‌کند. به عبارتی دیگر افراد تلاش میکنند تا با نشان دادن تصاویری بی‌نقص، ایدهآل و مخاطب پسند، ارزش خود را بالا ببرند. در نتیجه این رفتار، ما جامعه‌ای خواهیم داشت که به طور کامل در فرهنگ اینستاگرام غرق شده‌اند و مواردی مانند آسیب‌پذیری و ناراحتی را به عنوان یک ضعف در نظر می‌گیرند. این در حالی است که جامعه، از انسانها تشکیل شده و هر انسان به واسطه عواطفی که دارد، می‌تواند برخی اوقات از خود ضعف نشان دهد تا انگیزه کافی برای ادامه مسیر را در خود به وجود آورد.
تاثیر فرهنگ اینستاگرام بر روی زنان جامعه و افراد درون‌گرا
همانطور که کمی قبل‌تر اشاره کردیم، تاثیرات منفی فرهنگ اینستاگرام بیش از همه، کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند. چرا که عواقب مشکلاتی مانند افسردگی، خشم و عدم اعتماد به نفس، در کودکان به مراتب از بزرگسالان گسترده‌تر است.
علاوه بر کودکان، زنان یک جامعه نیز در معرض مشکلات روانی حاصل شده از فرهنگ اینستاگرام قرار دارند. طبق گزارش سازمان Royal Society انگلستان، کاربران خانوم بیشتر از آقایان خود را با شخصیت‌هایی که در اینستاگرام می‌بینند مقایسه میکنند. آقای Matt Keracher که از اعضای تیم تحقیقاتی این پروژه بود، معتقد است که خانوم‌ها گرایش بیشتری به قراردادن خود در مقابل تصاویر غیر واقعی، روتوش شده و فیلتر شده دارند که همین امر باعث به وجود آمدن عدم اعتماد به نفس در آن‌ها می‌گردد.
فرهنگ اینستاگرام توانسته شکل و شمایل جدیدی به فرهنگ اجتماعی ما بدهد. به وجود آمدن اینستاگرام باعث شد تا افراد، جنبه‌های مختلفی از زندگی‌های هم دیگر را ببینند و از این طریق، بتوانند زندگی اجتماعی خود را تا حد زیادی گسترش دهند. صرف نظر از اینکه اینستاگرام تا چه میزان توانسته در دستیابی به این هدف موفق باشد، باید بدانیم که افرادی نیز در جامعه وجود دارند که دوست ندارند زندگی شخص خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. یکی از مواردی که به اشتباه توسط فرهنگ اینستاگرام به جامعه منتقل شده، این است همه افراد باید در این شبکه اجتماعی فعالیت داشته باشند. این تفکر در نهایت باعث می‌شود که آن دسته از افرادی که دوست ندارند اتفاقات شخصی را به اشتراک بگذارند، کم کم از جمع‌های اجتماعی خارج شوند.
فرهنگ اینستاگرام و تاثیرش بر میزان تنهایی آدم‌ها
طبق نوشته‌ای که در کتاب "آمریکایی تنها- رهاشدن از قرن بیست و یکم"(The lonely American : Drifting Apart in the Twenty-first Century) منتشر شد، به این نتیجه دست پیدا می‌کنیم که مردم آمریکا در قرن بیست و یک، تنهاترین نسل مردم در کل تاریخ آمریکا هستند. تحقیقات نشان داده است که این تنهایی روز به روز مخصوصا در میان افراد میانسال در حال افزایش است. اما به راستی دلیل این تنهایی چیست؟ در جامعه‌ای که افراد آن بیش از گذشته با یکدیگر در تماس هستند و ابزارهای ارتباطی روز به روز گسترده‌تر می‌شوند، چه موضوعی باعث بالا رفتن نرخ تنهایی می‌شود.
دلیل این موضوع را می‌توان کم اهمیت شدن بحث ارتباط و تاثیر کم افراد بر روی یکدیگر دانست. قابلیت‌های اینستاگرام باعث شده تا افراد به جای اینکه به صورت حضوری با هم ملاقات کنند و یا از پشت تلفن حال هم را بپرسند، ترجیح دهند حساب کاربری دوستان خود را بررسی کنند. این موضوع باعث می‌شود که رفته رفته ارتباطات آدم‌ها با یکدیگر کاهش پیدا کند. علاوه بر این، فرهنگ اینستاگرام در حال تغییر نگرش انسانها در بسیاری از موارد است. همین موضوع سبب می‌شود تا حتی ارتباطات انسانها با یکدیگر نیز تحت الشعاع این اتفاق قرار بگیرد.
آیا فرهنگ اینستاگرام نکات مثبتی هم دارد؟ برای بهبود این فرهنگ چه باید کرد؟
بدون شک فرهنگ اینستاگرام توانسته چیز‌های خوبی هم به جامعه تزریق کند. بالا بردن آگاهی مردم و شکل‌گیری کسب و کارهای اینستاگرامی باعث شده تا بسیاری از افراد بتوانند از اینستاگرام کسب درآمد کنند. بحث تبلیغات در اینستاگرام به یکی از شاخه‌های مهم علم بازاریابی تبدیل شده و بسیاری از برند‌ها از همین پلتفرم برای فروش محصولات و برقراری ارتباط با مشتریان استفاده میکنند.
در نهایت باید بگوییم فیسبوک در تلاش است تا با تشویق مردم به استفاده از اینستاگرام و گسترش فرهنگ اینستاگرام، کاربران بیشتری را به سوی این اپلیکیشن جذب کرده و درآمد بیشتری از طریق تبلیغات اینستاگرامی دریافت کند. البته این پلتفرم به واسطه مسئولیت اجتماعی که دارد، می‌تواند راهکارهایی در راستای کاهش تاثیرات مخرب فرهنگ اینستاگرام به کاربران پیشنهاد بدهد.
اولین راه حلی که توسط این شبکه اجتماعی می‌تواند ارائه شود، ساخت فروم‌هایی است که در آن‌ها، افرادی که از بیماری‌های روانی رنج می‌برند، بتوانند با کارشناسان و روانشناسان به صورت رایگان صحبت کنند.
راه حل دوم برای این کار، نشان دادن پیام‌هایی برای بالا بردن آگاهی کاربران است. اینستاگرام می‌تواند به کاربر اعلام کند که تصویر نمایش داده شده به صورت حرفه‌ای مورد تغییر قرار گرفته و فیلتر‌هایی بر روی آن اعمال شده‌اند. این کار با نمایش یک متن کوتاه یا یک تگ خاص بر روی تصاویر، قابل اجراست. نکته اینجاست که روزانه افراد بسیاری به واسطه عکس‌هایی که در اینستاگرام مشاهده میکنند، با مشکلات روانی مواجه می‌شوند. لذا از فیسبوک انتظار می‌رود که هر چه سریع‌تر راهکاری برای بهبود فرهنگ اینستاگرام پیدا کند.
سخن آخر
هنوز مدت زمان خیلی زیادی از پیدایش شبکه‌های اجتماعی نگذشته است. از آنجایی که تاثیرات روانی به دو نوع کوتاه‌مدت و بلندمدت تفکیک می‌شوند، می‌توان ادعا کرد که همچنان خیلی از تاثیرات منفی این شبکه‌ها، خود را نشان نداده‌اند. به همین دلیل کارشناسان توصیه میکنند که کاربران کاملا آگاهانه از این شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند. به نظر می‌آید که بشریت در هیچ دوره تاریخی، تا این میزان نیازمند آموزش و پیشرفت شخصیتی نبوده است. چرا که بشر نیاز دارد واقعیت خود را درک کند و در به اشتراک گذاشتن شخصیت خود هراسی نداشته باشد. این که ما بخواهیم زیبا به نظر برسیم و افراد جامعه ما را به خاطر هنرمان مورد ستایش قرار دهند، اصلا کار اشتباهی نیست. اما نکته اینجاست که برای دستیابی به این اهداف، چه مسیری را طی می‌کنیم؟ در نهایت باید به این سوال پاسخ دهیم که چرا باید در ازای رسیدن به استانداردهای زیبایی که از طریق فرهنگ اینستاگرام به ما تحمیل شده است، دست به انجام کارهای عجیب و غریب بزنیم و تغییراتی در شخصیت خود به وجود آوریم؟
مطالب مرتبط: